درد مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) که به عنوان درد مفصل فکی نیز شناخته می‌شود، یک بیماری شایع است که میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد. این ناراحتی می‌تواند کاملاً ناتوان کننده باشد و بر فعالیت‌های روزانه مانند خوردن، صحبت کردن و حتی خوابیدن فرد تأثیر بگذارد. بنابراین شناخت علل و درمان درد مفصل فک می تواند بسیار کمک کننده باشد.
علل درد فک و شقیقه چیست؟
مفصل گیجگاهی فکی مفصلی است که فک پایین را به استخوان تمپورال جمجمه متصل می‌کند. این مفصل همراه با عضلات، رباط ها و تاندون‌های اطراف، حرکات مورد نیاز برای گاز گرفتن، جویدن و صحبت کردن را تسهیل می‌کند. هنگامی که هر یک از این اجزا به خطر بیفتد، درد TMJ یا درد فک و شقیقه ممکن است رخ دهد. عوامل متعددی می‌توانند در ایجاد درد فک نقش داشته باشند. یکی از دلایل اصلی استرس بیش از حد است. این موضوع می‌تواند ناشی از فشردن یا ساییدن دندان‌ها باشد که اغلب در خواب به دلیل دندان قروچه یا در بیداری به دلیل استرس یا اضطراب رخ می‌دهد.
علاوه بر این، ناهماهنگی مفصل فک می‌تواند منجر به درد TMJ و درد فک بالا بغل گوش شود. این ناهماهنگی می‌تواند در نتیجه یک آسیب، مانند ضربه به فک، یا به دلیل مال اکلوژن (بایت غیر طبیعی) باشد. ترکیبی از عوامل ساختاری و التهابی می‌توانند به درد استخوان فک کنار گوش = منجر شوند. از سایر علل درد مفصل فک می‌توان به آرتریت اشاره کرد که می‌تواند خود مفصل را تحت تاثیر قرار دهد و در صورت در رفتگی مفصل رخ دهد، ایجاد شود. علاوه بر این، مشکلات دندانی مانند پوسیدگی دندان یا بیماری لثه نیز می‌تواند به درد TMJ منجر شود.
پیامدهای درد TMJ یا فک فراتر از ناراحتی فیزیکی است. افرادی که از درد مفصل فک رنج می‌برند اغلب سردرد، گوش درد و درد صورت را تجربه می‌کنند. درد می‌تواند در ناحیه مفصل فک موضعی باشد یا به گوش، شقیقه یا گردن منعکس شود. همچنین می‌تواند منجر به محدودیت در حرکت فک و یا در موارد شدیدتر سبب قفل شدن فک گردد. درد TMJ می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد.
علائم و نشانه‌های درد مفصل گیجگاهی فکی
درک علائم و نشانه‌های درد مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) برای تشخیص زودهنگام و مدیریت موثر این بیماری ضروری است. اگر درد مداوم فک و شقیقه، محدودیت حرکت فک، سردرد، گوش درد، تنش عضلانی صورت و یا مسائل مربوط به دندانپزشکی را تجربه می کنید، بسیار مهم است که به دنبال مشاوره پزشکی حرفه ای باشید. یک معاینه کامل به تعیین علت علائم شما کمک می‌کند و به شما امکان می‌دهد یک برنامه درمانی شخصی برای کاهش ناراحتی و بازگرداندن سلامت کلی خود داشته باشید.
- درد در فک:
یکی از علائم اولیه درد TMJ، ناراحتی مداوم یا متناوب در ناحیه فک است. این درد ممکن است موضعی باشد یا به نواحی اطراف مانند گوش، شقیقه یا گردن منتشر شود. افراد ممکن است درد یا احساس تیز چاقو را تجربه کنند که می‌تواند با حرکت فک یا استفاده طولانی مدت تشدید شود.
- مشکل در حرکت فک:
حرکات محدود فک یکی دیگر از علائم برجسته درد TMJ است. برای این افراد ممکن است باز کردن کامل دهانشان چالش برانگیز باشد و در هنگام غذا خوردن، صحبت کردن یا خمیازه کشیدن دچار درد شوند. این محدودیت ممکن است همراه با صدای کلیک در هنگام حرکت فک و همچنین احساس گیرکردن یا قفل شدن لحظه ای فک باشد.
- سردرد و گوش درد:
درد TMJ اغلب به صورت سردردهای مکرر، به ویژه سردردهایی که از شقیقه ها یا پشت سر منشا می‌گیرند، ظاهر می‌شود. علاوه بر این، برخی از افراد ممکن است گوش درد یا فشار همراه با وزوز گوش (زنگ در گوش) را تجربه کنند. این علائم می‌توانند مداوم یا متناوب باشند که در صورت عدم درمان منجر به کاهش کیفیت زندگی می‌شوند.
- تنش عضلانی صورت:
افراد مبتلا به درد TMJ ممکن است نشانه‌هایی از کشش عضلات صورت را نشان دهند. این را می‌توان از طریق فک‌های منقبض، ماهیچه‌های منقبض شده یا عدم تقارن صورت مشاهده کرد. افزایش سطح استرس می‌تواند این علائم را تشدید کند و چرخه ای از ناراحتی و تنش را تداوم بخشد.
- مسائل مربوط به دندانپزشکی:
درد مفصل فک همچنین می‌تواند به عنوان مشکلات دندانی ظاهر شود. دندان درد، حساسیت دندان یا لق شدن دندان ممکن است به دلیل ناهماهنگی ناشی از اختلال عملکرد TMJ رخ دهد. در موارد شدید، جایی که دیسک TMJ جابجا می‌شود، افراد ممکن است در جویدن مشکل داشته باشند یا تغییر ناگهانی در گاز گرفتن خود ایجاد کنند.
نحوه تشخیص اختلال مفصل فک
اگر درد مفاصل فک و گوش را تجربه می کنید، تشخیص دقیق بیماری برای تعیین دوره درمان مناسب بسیار مهم است. تشخیص درد مفصل فک نیازمند یک رویکرد جامع است که شامل شرح حال دقیق بیمار، انجام معاینه فیزیکی کامل و استفاده از تصویربرداری و تست‌های تشخیصی است. در این قسمت از مقاله، روش‌های ذکر شده را که برای تشخیص درد مفاصل فک استفاده می‌شوند، بررسی خواهیم کرد.
- سابقه بیمار
اولین قدم در تشخیص درد مفصل فک، گرفتن شرح حال دقیق از بیمار است. درک تاریخچه پزشکی بیمار، از جمله هرگونه ضربه یا اقدامات دندانپزشکی گذشته، در شناسایی علل احتمالی درد بسیار مهم است.
- معاینه فیزیکی
معاینه فیزیکی کامل مفصل فک برای شناسایی هرگونه ناهنجاری قابل مشاهده یا علائم التهاب ضروری است. پزشک مفصل فک را از نظر حساسیت، تورم یا ناهماهنگی بررسی می‌کند. پزشک همچنین ممکن است حرکت فک بیمار را مشاهده و بایت او را ارزیابی کنند تا مشخص شود که آیا اختلالی وجود دارد یا خیر.
- تست های تصویربرداری
ممکن است برای به دست آوردن نمای دقیق تری از مفصل فک، آزمایش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس، سی تی اسکن یا MRI تجویز شود. این آزمایشات به شناسایی هر گونه ناهنجاری ساختاری، مانند دررفتگی دیسک، آرتریت، یا شکستگی کمک می‌کنند. تصاویر گرفته شده می‌توانند به تایید یا رد تشخیص های خاص کمک کنند و همچنین مناسب ترین گزینه‌های درمانی را تعیین کنند.
- الکترومیوگرافی (EMG)
الکترومیوگرافی یک تست تشخیصی است که فعالیت الکتریکی عضلات فک را ارزیابی می‌کند. این تست می‌تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد عملکرد عضلانی ارائه دهد و به شناسایی هرگونه عدم تعادل یا ناهنجاری عضلانی کمک کند. EMG می‌تواند تمایز بین دردهای مربوط به عضله و دردهای مرتبط با مفصل تشخیص دهد و به تشخیص کلی اختلالات مفصل فک کمک کند.
درمان درد مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)
خوشبختانه امروزه، گزینه‌های مختلفی برای درمان درد فک و کاهش علائم موجود است. داروها، آتل های دهانی، فیزیوتراپی، ارتروسنتز، آرتروسکوپی، اصلاح شیوه زندگی و درمان‌های دندانپزشکی همگی می‌توانند نقش مهمی در تسکین درد مفصل فک داشته باشند. این روش ها را می‌توان به موارد ذیل دسته بندی کرد:
- داروها:
داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، مانند ایبوپروفن، می‌توانند به کاهش التهاب و تسکین درد مرتبط با اختلالات درد مفصل فک کمک کنند. این داروها معمولاً بدون نسخه در دسترس هستند و می‌توانند تسکین موقتی ایجاد کنند. با این حال، برای موارد شدید، ممکن است مسکن‌های تجویزی قوی لازم باشد و این چنین مسکن‌ها باید توسط متخصص تجویز شوند.
- آتل و محافظ دهان:
اسپلینت‌های دهانی که به نام‌های اکلوزال یا محافظ شب نیز شناخته می‌شوند، ابزارهای سفارشی هستند که روی دندان‌ها قرار می‌گیرند تا از آن‌ها در برابر فشار دادن یا ساییدگی محافظت کنند. این اسپلینت‌ها می‌توانند با جلوگیری از فشار بیش از حد به مفصل گیجگاهی فکی به کاهش درد TMJ کمک کنند. محافظ های شب مخصوصاً برای افرادی که هنگام خواب دندان های خود را به هم فشار می دهند یا به هم می سایند مفید است.
- فیزیوتراپی:
تکنیک‌های فیزیوتراپی می‌توانند برای تسکین درد TMJ مفید باشند. این تکنیک‌ها اغلب شامل تمریناتی برای تقویت عضلات فک، کشش برای بهبود انعطاف پذیری و درمان دستی برای کاهش سفتی مفاصل است. فیزیوتراپی همچنین می‌تواند به اصلاح هر گونه مشکل وضعیتی که ممکن است به درد TMJ کمک کند کمک کند.
- آرتروسنتز:
آرتروسنتز یک روش کم تهاجمی است که شامل شستشوی مفصل با محلول نمکی برای حذف واسطه‌های التهابی است. این گزینه جراحی اغلب برای درد خفیف تا متوسط TMJ ناشی از اختلال داخلی یا جابجایی دیسک در نظر گرفته می‌شود. آرتروسنتز می‌تواند درد را کاهش دهد، عملکرد فک را بهبود بخشد و تورم مفصل آسیب دیده را کاهش دهد.
- آرتروسکوپی:
آرتروسکوپی یک تکنیک جراحی پیشرفته‌تر است که شامل قرار دادن یک دوربین کوچک در مفصل است که به جراح اجازه می‌دهد تا اختلالات TMJ را مستقیماً تجسم و درمان کند. این روش اغلب زمانی توصیه می‌شود که درمان های محافظه کارانه شکست خورده باشند و شواهدی از اختلال مکانیکی یا آسیب مفصل وجود داشته باشد. آرتروسکوپی امکان دبریدمان مفصل، حذف چسبندگی ها و ترمیم ساختارهای آسیب دیده را فراهم می‌کند. این درمان حداقل جای زخم و زمان بهبودی سریعتر را در مقایسه با جراحی های باز مفصل ارائه می‌دهد.
- جراحی باز مفصل:
جراحی باز مفصل معمولاً برای موارد شدید درد مفصل فک که به درمان‌های محافظه کارانه یا کم تهاجمی پاسخ نمی‌دهند، اختصاص دارد. این روش شامل ایجاد یک برش برای دسترسی مستقیم به مفصل است. جراحی باز مفصل امکان دید و کنترل بیشتر را فراهم می‌کند و جراح را قادر می‌سازد تا مسائل پیچیده‌تری مانند بازسازی مفصل، برداشتن تومورها یا کیست‌ها و تعویض مفصل را برطرف کند. اگرچه ممکن است شامل دوره نقاهت طولانی‌تر و خطر کوچکی از عوارض باشد، جراحی باز مفصل می‌تواند درد قابل توجهی را تسکین دهد و عملکرد طبیعی را برای بیماران مبتلا به آسیب مفصلی بازگرداند.
- اصلاح سبک زندگی:
برخی تغییرات سبک زندگی می توانند به درمان درد فک و شقیقه کمک کنند. اجتناب از فعالیت‌هایی که مفصل فک را تحت فشار قرار می‌دهند، مانند جویدن آدامس یا خوردن غذاهای سفت، می‌تواند ناراحتی را کاهش دهد. علاوه بر این، تکنیک‌های کاهش استرس، مانند تمرینات آرامش بخش و مدیتیشن، می‌توانند به کاهش علائم درد مفصل فک ناشی از استرس و اضطراب کمک کنند.
- درمان های دندانپزشکی:
در برخی موارد، درمان‌های دندانپزشکی ممکن است برای رسیدگی به علل زمینه ای درد TMJ ضروری باشد. ممکن است روش‌های دندانپزشکی مانند روکش‌های دندان، بریج‌ها یا درمان‌های ارتودنسی برای بهبود هم‌ترازی دندان‌ها و بایت توصیه شود و در نتیجه درد روی مفصل گیجگاهی فکی کاهش یابد. بنابراین مشورت با یک جراح فک و صورت در تهران می تواند بسیار کمک کننده باشد.
پیشگیری از درد مفصل گیجگاهی فکی
پیشگیری از درد مفصل فک مستلزم انجام فعالیت‌هایی مانند رعایت بهداشت دهان و دندان، اجتناب از فشار بیش از حد فک، حفظ وضعیت بدنی مناسب، توجه به غذاهایی که می‌خورید و مدیریت سطح استرس است. با اجرای این استراتژی ها در برنامه روزانه خود، می‌توانید خطر ابتلا به درد TMJ را کاهش دهید و سلامت کلی دهان خود را بهبود بخشید. در ادامه هر یک از این استراتژی ها را به طور مختصر توضیح خواهیم داد.
- بهداشت دهان و دندان را رعایت کنید
حفظ بهداشت دهان و دندان در پیشگیری از مشکلات مختلف دندانی از جمله درد مفصل فک ضروری است. مسواک زدن منظم و نخ دندان کشیدن می تواند به پیشگیری از عفونت‌های دهان و کاهش فشار روی مفصل گیجگاهی فکی کمک کند. علاوه بر این، ضروری است که به طور منظم به دندانپزشک خود برای معاینه و تمیز کردن مراجعه کنید تا هر گونه مشکل احتمالی را در مراحل اولیه تشخیص دهید.
- از فشار بیش از حد روی فک اجتناب کنید
فشار بیش از حد روی فک می‌تواند خطر درد مفصل فک را افزایش دهد. مراقب عاداتی مانند جویدن ناخن، جویدن قلم یا ضربه به فک خود باشید. این عادات می‌توانند فشار بیش از حد به مفصل وارد کنند و منجر به ناراحتی شوند. اگر در طول روز متوجه شدید که فک خود را فشار می دهید یا دندان قروچه می کنید، آگاهانه سعی کنید آن عضلات را شل کنید.
- حفظ وضعیت بدنی مناسب
حفظ وضعیت بدنی مناسب می‌تواند به جلوگیری از درد فک کمک کند. وضعیت نامناسب می‌تواند گردن و شانه ها را تحت فشار قرار دهد و منجر به تنش عضلانی و مشکلات احتمالی TMJ شود. اطمینان حاصل کنید که با پشت صاف، شانه های شل و چانه موازی با زمین بنشینید و بایستید. یک وضعیت متعادل به توزیع یکنواخت فشار در سراسر بدن کمک می‌کند و فشار روی مفصل فک را کاهش می‌دهد.
- از جویدن غذاهای سفت خودداری کنید
از جویدن غذاهای سفت، چسبناک یا ترد خودداری کنید، زیرا فشار بیش از حد روی فک شما می تواند باعث درد TMJ شود. غذایی های نرم تری مانند سوپ، سالاد و سبزیجات بخارپز را انتخاب کنید. اگر گهگاه غذاهای سخت جویدنی مصرف می‌کنید، آن‌ها را به قطعات کوچک‌تر و قابل کنترل‌تر برش دهید تا فشار روی مفصل کاهش یابد.
- کاهش استرس
استرس می‌تواند باعث شود که افراد فک خود را به هم فشار دهند یا دندان قروچه کنند و منجر به درد مفصل فک شود. تکنیک‌های مدیریت استرس را در برنامه روزانه خود بگنجانید، مانند تمرینات تنفس عمیق، مدیتیشن یا یوگا و … شرکت کردن در فعالیت‌هایی که از آن‌ها لذت می برید و اختصاص دادن زمانی برای استراحت می‌تواند به میزان قابل توجهی سطح استرس را کاهش دهد و خطر درد فک یا TMJ را به حداقل برساند.