در این مقاله قصد داریم درباره جلوگیری از شیوع انواع عفونت‌ها در حین اعمال جراحی دندانپزشکی مانند ایمپلنت دندان و غیره و رعایت اصول مراقبتی و بهداشتی صحبت کنیم. یکی از اصولی ترین و ساده ترین کارها برای این منظور استریل نمودن وسایل مورد استفاده در کلینیک های دندانپزشکی می باشد. در این مطلب به بررسی اینکه چرا استریل نمودن وسایل دندانپزشکی مهم است می‌پردازیم. پس با ما تا پایان این مقاله همراه باشید.
نکات مربوط به استریل وسایل دندانپزشکی
تمـام وسـایلی کـه در دندانپزشکی استفاده می‌شوند، اعم از وسـایل دسـتی، هندپیـس، توربیـن، فرزهـای تـراش و… بایـد پــس از مصــرف تمیــز و بســته بنــدی شــده و بــا حــرارت خشــک، اتوکلاو یـا گاز اتیلن اکســاید اســتریل گردنــد.
مفهوم کلمه “تمیز” برای دندانپزشکی به معنای چیزی کاملاً متفاوت با معنای عمومی است. برای یک مطب دندانپزشکی، تمیز بودن به معنای کاهش تعداد میکروارگانیسم ها برای جلوگیری از انتقال از محیط یا پرسنل دندانپزشکی است. سطح بعدی استریل است که به معنای حذف همه میکروارگانیسم ها است. به همین دلیل است که دندانپزشکان و دستیاران دندانپزشکی اقدامات احتیاطی زیادی را در طول یک ویزیت انجام می دهند. دندانپزشکان و دستیاران آنها باید از مواد یکبار مصرف استفاده کنند و آنها را به سرعت در سطل های زباله بریزند.
انواع روش ضدعفونی کردن وسایل دندانپزشکی
متد ضدعفونی وسایل دندانپزشکی انواع مختلفی دارد و هر دندانپزشک بنا به امکانات و شرایط خود از متد خاصی استفاده می‌کند. در قسمت زیر به برخی از این متدهای ضد عفونی کننده وسایل دندانپزشکی می‌پردازیم.
- تمیز کردن دستی باید فورا انجام شود
- استریلیزاسـیون بایسـتی مرتبـا حاصـل گـردد.
- اگـر وسـیله بـا حـرارت بـالا خـراب شـدنی اسـت بایـد اتـوکلاو شـود.
- اگـراتوکلاو دردسترس نبـود بایـد از نایلـون پوشـیده شـود استفاده کرد و نایلـون را بـرای هـر بـار تعویـض نمـود.
- اسـتفاده از محلولهـای ضدعفونـی کننـده جهـت استریلیزاسـیون مجـاز نمـی باشـد.
- کلیـه وسـایل بایـد در دو لایـه پـک و بسـته بنـدی شـده تـا از آلودگـی محفـوظ بماننـد و سـپس اسـتریل گردنـد.
چگونه لوازم دندانپزشکی را انجام دهیم؟
زباله ها را می توان با شستشوی دستی با ابزار سورفکتانت یا مواد شوینده و آب یا با استفاده از تجهیزات خودکار (مانند پاک کننده اولتراسونیک، واشر و ضدعفونی کننده) ازعوامل شیمیایی پاک کرد. پس از تمیز کردن، ابزارها باید با آب شسته شوند تا بقایای مواد شیمیایی یا شوینده از بین بروند.
اگر تمیز کردن دستی فوراً انجام نشد، ابزارها باید در یک ظرف قرارداده شوند و با مواد شوینده، ضدعفونی کننده یا پاک کننده آنزیمی آغشته شوند تا از خشک شدن مواد بیمار جلوگیری شود و نظافت دستی آسان تراست و زمان کمتری را از ما می‌گیرد. همچنین استفاده از برس های دسته بلند برای دورنگه داشتن دست تا حد امکان نیز توصیه می شود.
استریلیزاسـیون
قبل از استریل کردن وسایل دندانپزشکی ، ابزارها کاملا تمیز می شوند. همانطور که در بالا به آن اشاره کردیم. قبل از استریل سازی نهایی، ابزارها با نهایت دقت کار می‌شوند تا از هرگونه آلودگی جلوگیری شوند.
شیوه های صحیح استریلیزاسیون در دندانپزشکی هم از بیماران و هم از متخصصان دندانپزشکی و دستیاران آنها محافظت می کند. استریلیزاسیون از رشد باکتری ها بر روی ابزار و سطوح در طول عمل دندانپزشکی جلوگیری می کند. استریلیزاسیون همچنین تضمین می کند که میکروب ها نمی توانند از فردی به فرد دیگر منتقل شوند.
استریلیزاسیون شامل یک سری اعمالی است که بایستی به ترتیب انجام شوند. ایـن اعمـال شـامل خیـس نگـه داشـتن وسـایل مصـرف شـده در محلـول ضـد عفونـی، تمیـز کـردن آنهـا بـا دسـت یـا بـرس دسـتگاه اولتراسـونیک، پـک کـردن وسـایل در دو لایـه و سـپس اسـتریل کـردن آنهـا و در نهایـت انبـار کـردن یـا ترجیحـا اسـتریل وسـایل جهـت پیشـگیری از آلـوده شـدن آنهـا مـی باشـد.
در اکثـر مطـب هـا وسـایل بـه کار بـرده شـده را نمی تـوان بلافاصله تمیز و اسـتریل نمود. بـرای ایـن منظـور جهـت جلوگیـری از خشـک شـدن مواد و خـون روی آنهـا، وسـایل را بایـد در محلول ضدعفونـی کننـده، خیـس نگـه داشـت. ایـن کار تمیز کـردن آنهـا را آسـانتر می کند و همچنین وسـایل بـه علت قـرار گرفتن در مـواد ضـد عفونـی کننـده تـا حدی ضـد عفونی می شـوند. پس از خیس خـوردن وسـایل، آنها را داخل سـبد و زیـر آب روان قرار میدهیـم. سـپس وسـایل آمـاده تمیـز کردن هسـتند. تمیز کردن وسـایل بـا آب و برس یـا ترجیحا با دسـتگاه اولتراسـونیک خطر زخمـی شـدن دسـت و انگشـتان به هنگام شستشـوی وسـایل را کاهـش می دهد.
ابزارهای دندانپزشکی چگونه استریل می شوند ؟
ابتدا باید فرد استریل کننده ازتجهیزات محافظ شخصی از جمله عینک، ماسک صورت و دستکش استفاده کند تا ازهرگونه قرار گرفتن در معرض میکروب های هر بیمار در امان باشد. همچنین باید با جلوگیری از انتقال میکروب از یک بیمار به بیمار دیگر، بیماران را ایمن نگه دارد.
ما این مراحل را دنبال می کنیم تا از محیطی امن و استریل برای همه بیماران خود اطمینان حاصل کنیم:
- خشک و پک شدن وسایل
پـس از تمیـز کـردن، وسـایل باید خشـک گردند. بهتر اسـت وسـایل به وسـیله دسـتگاه خشـک شـوند. پس از خشـک شـدن، وسـایل بایـد بسـته بندی یـا پـک گردنـد. وسـایل بایسـتی در دو لایه بسـته بندی شـوند تا پس از اسـتریل شـدن در هنـگام نقل و انتقـال بـه محـل درمـان بیمـار، آلـوده نگردند.تاریـخ پک شـدن بایسـتی روی پک به طور خوانا نوشـته شـود. وسـایل نبایـد در قوطـی هـای دربسـته غیرقابـل نفـوذ بسـته بنـدی شـوند، زیـرا در ایـن صـورت حـرارت بـه آنهـا نمیرسـد و اسـتریل نخواهنـد شـد. اندیکاتورهای نـواری و یا چسـب اتوکلاو کـه مـا را از بابـت اسـتریل بـودن وسـایل مطمئـن می سـازد، بایـد هـم در داخـل و هـم در خـارج پـک هـا قـرار داده شـود.
- عقیم سازی
عقیم سازی یک فرآیند دقیق و چند مرحله ای می‌باشد.
در روش عقیم سازی سه نوع استریل کننده وجود دارد که معمولاً در مطب های دندانپزشکی استفاده می شود:
- استریلیزاسیون با بخار (اتوکلاو)
- استریلیزاسیون با حرارت خشک
- استریلیزاسیون بخار شیمیایی غیر اشباع
استریلیزاسیون با بخار (اتوکلاوها): پـس از بسـته بنـدی شـدن وسـایل بایـد بـا دسـتگاه فـور حداقـل 160 درجـه سـانتیگراد بـه مـدت 2 سـاعت یـا بـا اتـوكلاو اسـتریل گردنـد. این روش هر مورد را در تماس مستقیم بخار با دما، فشار و دوره زمانی مشخص قرار می دهد تا میکروارگانیسم ها را از بین ببرد. اتوکلاوها تقریباً به 250-273 درجه فارنهایت یا 121 درجه سانتیگراد با فشارPSI 15 می رسند. بسته به بسته بندی یا بازکردن ابزار، زمان استریل کردن ممکن است از چهار تا 30 دقیقه متغیر باشد. چرخه خشک کردن ممکن است بین 25 تا 40 دقیقه طول بکشد. وسـایل در اتوکلاو یـا دسـتگاه فـور بایسـتی بـه نحـوی چیـده شـوند کـه حـرارت امـکان عبـوراز لابلای وسـایل و پک هـا را داشـته باشـد.
استریل کننده های حرارت خشک از هوای ساکن یا اجباری استفاده می کنند. در گزینه هوای ساکن، گرمایش باعث می شود که هوای گرم در داخل محفظه ای از نوع کوره با استفاده از همرفت طبیعی بالا بیاید. با هوای اجباری، هوای گرم شده در سرتاسر محفظه با سرعت بالا به گردش در می آید. ترکیب حرارت بالا (300-375 درجه فارنهایت) و زمان طولانی (12-150 دقیقه) باعث عقیم سازی می شود.
دستگاه‌های ضدعفونی‌کننده بخار شیمیایی غیراشباع الکل، فرمالدئید، استون، کتون و آب را ترکیب می‌کنند تا بخاری ایجاد کنند که ابزار را استریل می‌کند. این بخار شیمیایی در فشار بالا، دمای داغ (270 درجه فارنهایت) و زمان طولانی (20-40 دقیقه) اعمال می شود.
- انبار وسایل
پـس از اسـتریل شـدن، وسـایل را بایـد انبـار کـرد تـا آلـوده نگردند. وسـایل انبـوه بایسـتی در ظـرف دربسـته نگهـداری شـوند و بـا یـک پنـس یـا چیتـل اسـتریل از داخـل بیکـس برداشـته شـوند تـا سـایر وسـایل آلـوده نگردند. بایسـتی دقـت شـود تـا وسـایل اسـتریل بـا وسـایل آلـوده و نیمـه اسـتریل آمیختـه نشـوند. اگـر میـزی کـه وسـایل اسـتریل بـر روی آن قـرار مـی گیـرد بـرای حمـل وسـایل غیـر اسـتریل بـه کار رود، بایسـتی بـه وسـیله نایلـون پوشـش داده شـود.
اگـر از اتوکلاو اسـتفاده شـده باشـد، بایـد صبـر کـرد تـا وسـایل خشـک شـوند و بعـد حمـل ونقـل گردند.انبـار نمـودن وسـایل بایـد در محلـی در بسـته، دور از رطوبـت و گـرد و غبـار باشـد.
فواصلی کـه بایـد مراعـات گـردد عبارتنـد از:
- حداقـل 2 متـر از محـل شسـتن دسـتها.
- 45 سـانتیمتر از سـقف.
- 15 تـا 25 سـانتیمتر از کـف.
- حداقـل 5 سـانتیمتر از دیـوار.
ابزارهای دندانپزشکی بسته به خطر انتقال عفونت به سه دسته طبقه بندی می شوند. طبقه بندی بحرانی، نیمه بحرانی و غیرانتقادی که این طبقه بندی براساس معیارهای زیر است:
- ابزارهای حیاتی آنهایی هستند که برای نفوذ به بافت نرم یا استخوان استفاده می شوند و باید پس از هر بار استفاده استریل شوند. استریلیزاسیون توسط بخار تحت فشار (اتوکلاوینگ)، حرارت خشک یا بخار حرارتی/شیمیایی حاصل می شود. ابزارهای حیاتی شامل فورسپس، چاقوی جراحی، اسکنه استخوانی، جرم گیری و فرز هستند.
- ابزارهای نیمه بحرانی آنهایی هستند که به بافت نرم یا استخوان نفوذ نمی کنند، اما با بافت های دهان تماس دارند. مانند آینه ها و کندانسورهای آمالگام. این دستگاه ها نیز باید پس از هر بار استفاده استریل شوند. با این حال، در برخی موارد، استریل کردن امکان پذیر نیست و بنابراین، ضدعفونی در سطح بالا مناسب است.
- ابزارهای غیر بحرانی آنهایی هستند که فقط با پوست سالم مانند اجزای خارجی سرهای اشعه ایکس در تماس هستند. چنین وسایلی خطر انتقال عفونت نسبتاً کمی دارند و بنابراین ممکن است با ضدعفونی سطح متوسط یا سطح پایین بین بیماران دوباره پردازش شوند.
در این مقاله از وب سایت دکتر هوشنگی سعی داشتیم تا شما را با مفهوم استریل نمودن محیط های دندانپزشکی و مراحل و ابزارهای استریلیزاسیون کلینیک های دندانپزشکی آگاه سازیم. امیدواریم از خواندن این مقاله اطلاعات سودمندی دریافت کرده باشید.